گروه تاریخ مشرق- آیت الله مسلم ملکوتی در 15 خرداد 1303 شمسی در خانواده ای مذهبی در شهرستان سراب در استان آذربایجان شرقی به دنیا آمد، پدرش مشهدی یوسف، کشاورز بود و با علمای منطقه ارتباط داشت.

وی که به آموزش علم و خواندن و نوشتن علاقه‌مند بود به مکتب خانه می‌رفت و فرزندش مسلم را نیز با خود به آن جا می برد.

وی از پنج سالگی نزد پدرش به آموختن روخوانی و حفظ قرآن پرداخت. در شش سالگی حافظ سوره های قرآن (از اوّل تا سوره قاف) بود، سپس نزد یکی از علمای منطقه به تکمیل آموخته های خود پرداخت و در مدتی اندک، خواندن، نوشتن و قرآن مجید را فرا گرفت.

سپس برای ادامه تحصیل به شهر سراب در چهار کیلومتری زادگاهش رفته و در آن شهر کتاب های متداول ادبی از قبیل مقدمات، سیوطی، شرح جامی، مغنی، مطول و مقداری از منطق و اصول فقه مانند کتاب های حاشیه و معالم را نزد علمای آن زمان همچون میرزا رضا قلی، میرزا یعقوب، میرزا غلامعلی اصغری و میرزا حسین محدثی فرا گرفت.

آیت الله ملکوتی در هفده سالگی برای ادامه تحصیل به تبریز مهاجرت کرد و در مدرسه طالبیه مشغول تحصیل شد. وی در تبریز به مدت چهار سال از محضر استادان خود کتاب های شرح لمعه، رسائل، مکاسب و کفایه را فراگرفت.

استادان او در این زمان سید مهدی انگجی، میرزا فتاح شهیدی (نماینده آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی)، حاج میرزا محمود دوزدوزانی و سید محمد بادکوبه ای و جمعی دیگر بودند.

آیت الله در طول اقامت و تحصیل مستمر در حوزه علمیه تبریز، کتاب هایی را که پیش تر خوانده بود به طلاب تدریس می کرد.

آیت الله ملکوتی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی سومین امام جمعه تبریز پس از آیت الله قاضی طباطبایی و آیت الله اسدالله مدنی بود که از سوی امام خمینی (ره) بنیانگذار جمهوری اسلامی به سمت نماینده ولی فقیه در استان آذربایجان شرقی و امام جمعه تبریز منصوب شده بودند.